ΒΙΒΛΙΟ: Η ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ

 

Η κοινοτοπία του καλού είναι ένα βιβλίο αναμνήσεων που καλύπτει κυρίως τα προσχολικά  χρόνια του κύριου Αντώνη Μόλχο ( Μάρτιος 1943- Απρίλιος 1940). Είναι ένα βιβλίο που σκιαγραφεί με γκρίζα γραμμή τη μνήμη του. Η μία άκρη του είναι δεμένη στην ηλικία των τεσσάρων ετών και η άλλη άκρη του καταλήγει στα έξη του χρόνια. Φυσικά ο αναγνώστη συνειδητοποιεί διαβάζοντας τις σελίδες του βιβλίου την εξέλιξη του κύριου Μόλχο και πως από κάτοικο της Θεσσαλονίκης βρέθηκε στην Αμερική.

Ο κύριος Μόλχο είναι ιστορικός και για πολλά χρόνια δίδαξε ευρωπαϊκή ιστορία σε πανεπιστήμια της Αμερικής. Το αξιοθαύμαστο όμως που παρατήρησα από την πρώτη λέξη που τυπώθηκε στο κείμενο μέχρι και τη τελευταία, πριν μπει η πολυπόθητη τέλεια τέλους, είναι ότι ο κύριος Μόλχο καταφέρνει  να διηγηθεί την προσωπική του ιστορία με μια μεστή, ευγενική γραφή που μόνο αν έχεις διατηρήσει το παιδί που κατοικεί στην ψυχή σου μπορείς να το καταφέρεις. Η απλή αφηγηματική περιγραφή του ταυτίζεται με τον τρόπο που ένα μικρό παιδί θα περιέγραφε καταστάσεις σ΄ έναν τρίτο και ειλικρινά μου έκανε πολύ θετική εντύπωση, γιατί μπόρεσα και εγώ με τη σειρά μου να νιώσω τον παιδικό του παλμό. Ηρθαμε πιο κοντά και νιώθω ότι τον γνωρίσα λίγο παραπάνω.

Προσωπικές αναμνήσεις και σκληρές μνήμες μεταλαμπαδεύονται σε αυτό το βιβλίο με χάδι, σαν να σε αγγίζει μεταξένιο κόκκινο μαντήλι.  Είναι βαμμένο με αίμα, αλλά μέσα από το πορφυρό χρώμα του ανασταίνεται η ψυχή χιλιάδων ανθρώπων. Τώρα αν οι αναμνήσεις είναι δικές του ή απορροφήθηκαν από τις εικόνες, τις φωτογραφίες, τις οικογενειακές ιστορίες, από τη μουσική της εποχής και από συζητήσεις που ακούν με ενδιαφέρον τα παιδιά από τους μεγαλύτερους είναι ένα ευαίσθητο θέμα προς συζήτησης. Το μόνο σίγουρο είναι ότι όλοι μας έχουμε αναμνήσεις που τις κουβαλάμε, όπου και αν βρεθούμε στον κόσμο.

Η ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ είναι το βιβλίο που σου τονίζει ότι υπάρχει ΕΛΠΙΔΑ ακόμη και όταν όλα έχουν χαθεί. Αν δεν υπήρχαν οι Έλληνες που με αξιοπρέπεια στάθηκαν απέναντι στην ανθρώπινη ζωή, αν δεν υπήρχαν Έλληνες με φιλότιμο να βοηθήσουν ακόμη και τους Εβραίους της κατοχής, η λίστα με τους νεκρούς θα ήταν μεγαλύτερη. Το 1941 η Σεφαραδίτικη κοινότητα των Εβραίων υπολογίζονταν στη Θεσσαλονίκη ότι ήταν 55.000 περίπου. Σε μία πόλη που θεωρούνταν τα Βαλκάνια της Ιερουσαλήμ αναρωτιέται έντονα ο συγγραφέας τι σήμαινε να είσαι Έλληνας Εβραίος; Ποια μπορούσε να είναι τα προβλήματα που αντιμετώπιζε και ποιο ήταν το ζήτημα των ορίων που καθόριζε τις σχέσεις Εβραίων και ορθόδοξων Ελλήνων, πριν και μετά το 1940; Έλληνας σήμαινε να είσαι Χριστιανός; Αν ήσουν Εβραίος η ταυτότητα σου έλεγε Υπηκοότητα Ελληνική, αλλά Θρήσκευμα Ισραηλίτης....Στην Ελληνική Ορθόδοξη Θεσσαλονίκη δεν είχαν τιμητική θέση οι Εβραίοι, γιατί υπήρχε έντονος θρησκευτικός διαχωρισμός!  

Έτσι αρκετοί Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί βρήκαν ευκαιρία και εναντιώθηκαν στους Έλληνες Εβραίους λόγω Θρησκεύματος, που μόνο ένα παιδί μπορεί να το περιγράψει με γλυκό χαιρετισμό στα απάνθρωπα χρόνια της κατοχής και του εμφύλιου.

    Τα χρόνια της κατοχής εξαφανίστηκαν, εξοντώθηκαν στο Άουσβιτς χιλιάδες Εβραίοι και όσοι σώθηκαν πότε δεν ήταν ίδιοι άνθρωποι για να συνεχίσουν να ανασαίνουν χωρίς φόβο. Υπήρχαν όμως αρκετοί που κρύφτηκαν για να σωθούν από τους διώκτες τους και από τα πλοκάμια της αρπαγής τους. Μόνο ο μικρός Αντώνης Μόλχο άλλαξε τέσσερις με πέντε οικογένειες την περίοδο εκείνη για να μπορέσει να επιβιώσει. Οικογένειες Ελληνικές που με αξιοπρέπεια στάθηκαν στους κατατρεγμένους. Απλοί άνθρωποι χωρίς ιδιαίτερες ηρωικές πράξεις έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον παράγοντα τύχης που θα έλεγαν κάποτε όσοι επέζησαν και θα μπορούσαν να διηγηθούν ιστορίες στα εγγόνια τους. Άρα ο άνθρωπός κάνει το καλό συνειδητά μέχρι εκεί που δεν απειλείται η δική του ζωή ή της οικογένειας του. Παραδείγματα από τη βοήθεια των Χριστιανών όπως ήταν της Κατίνας, συνθέτουν τα ανοιξιάτικα χρώματα της καλοσύνης και της αλληλεγγύης που διαπερνά τα θρησκευτικά και εθνοτικά στεγανά.

Είναι αξιοθαύμαστο το φωτογραφικό υλικό που περιέχεται στις σελίδες του βιβλίου γιατί μπορεί ο αναγνώστης να έχει μια πιο άμεση επαφή με τον συγγραφέα. Με βήθησε αρκετά ώστε να αφουγραστώ την οικογένεια του. Οφείλουμε να μη ξεχνάμε. Θεωρώ ότι μόνο μέσα από τα κείμενα και μέσα από τις εικόνες αφήνουμε το αποτύπωμα μας στην ιστορία μας, ακόμη και αν είναι τοποθετημένες σε ένα κόκκινο χαρτόκουτο..  

Επίσης υπάρχουν κάποια στοιχεία που μας δίνει ο κύριος Μόλχος, όπως με τις κιτρινόλευκες κουρτίνες (περιστατικό που θα το διαβάσετε στο βιβλίο) που είχαν διαφορική τύχη πριν και μετά τον πόλεμο. Η τύχη αυτού του αντικειμένου φανερώνει και συμβολίζεί τις ανείπωτες αδικίες που διέπραξαν οι γνωστοί της οικογένειας.

Ο κύριος Αντώνης Μολχος γράφει τις μνήμες του χωρίς να κακολογεί ή να κρίνει κανέναν και αυτή η ευγενική στάση του είναι που σε κερδίζει!!!! Επίσης ο τίτλος του βιβλίου είναι ευφυής. Ο κύριος Μόλχος χρησιμοποιεί με σαφέστατη τροποποίηση τον τίτλο που είχε δώσει κάποτε η Hannah Arendt σε μια δίκη για τα εγκλήματα των Γερμανών με τη χαρακτηριστικότατη φράση « η κοινοτοπία του κακού», για να τονίσει πλέον από την πλευρά του το καλό των απλών ανθρώπων σε αντίθεση με τον πρωτόλειο τίτλο. Η κοινοτοποία του καλόυ!!!!

Αλλά μη ξεχνάτε ότι η ιστορία ξεδιπλώνεται σ΄εσάς μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, ενός παιδιού που η καρδιά του δεν έχει πληγωθεί ανεπανόρθωτα απ τους μεγάλους, ακόμη!

Είναι από τα βιβλία που θα πρότεινα!!

ΒΙΒΛΙΟ: Η ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ (Η ΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΟΛΧΟ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΠΑΤΑΚΗΣ (www.patakis.gr)

Ανακοινώθηκαν στις 21 Δεκεμβρίου 2023, τα Βραβεία της Ακαδημίας Αθηνών για το 2023 σε ανθρώπους των γραμμάτων, των επιστημών, της τέχνης και της προσφοράς. 

Ο Αντώνης Μόλχο για το βιβλίο του Η Κοινοτοπία του Καλού. Ένα εβραιόπουλο στην Ελλάδα της Κατοχής (Εκδόσεις Πατάκη), απέσπασε το: Βραβείο Δοκιμίου Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη 2023. 

    Ο Αντώνης Μόλχο γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1939 και είναι ιστορικός. Για πολλά χρόνια δίδαξε ευρωπαϊκή ιστορία στο Brown University στην πολιτεία του Ρόουντ Άιλαντ και στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο στη Φλωρεντία. Zει µεταξύ Φλωρεντίας και Αθήνας και κάθε τόσο επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη για να επισκεφτεί τα µέρη της παιδικής του ηλικίας. Η Κοινοτοπία του Καλού (Εκδόσεις Πατάκη, 2022) τιμήθηκε το 2023 με το Βραβείο Δοκιμίου του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ 

Στο πιο προσωπικό κείµενο της µακράς πορείας του, ο καθηγητής ευρωπαϊκής ιστορίας Αντώνης Μόλχο εξιστορεί τις περιπέτειες που έζησε από τα τέσσερα µέχρι τα έξι του, όταν οι γονείς του, µε αξιοµνηµόνευτη αυτοθυσία, τον διέσωσαν από τα εγκληµατικά σχέδια των Γερµανών κατακτητών. Μιλά για τη βοήθεια που αυτός και η οικογένειά του έλαβαν από καθηµερινούς ανθρώπους, οι οποίοι, ρισκάροντας την ίδια τους τη ζωή, τους προστάτεψαν. Ο τίτλος του βιβλίου, εµπνευσµένος από το διάσηµο κείµενο της Hannah Arendt, αποτίει φόρο τιµής στους σιωπηλούς αυτούς ήρωες, στη σεµνότητα και στην αυταπάρνησή τους.

Ανασκαλεύοντας τα κοιτάσµατα της προσωπικής του µνήµης, ο συγγραφέας έρχεται διαρκώς αντιµέτωπος µε εναγώνια ερωτήµατα: Τι θυµόµαστε; Πώς θυµόµαστε; Τίνος είναι τελικά οι µνήµες µας; Υπάρχει άραγε ένας µοναδικός και αναλλοίωτος εαυτός τον οποίο κουβαλάµε µέσα µας από τα παιδικά χρόνια µέχρι τα γηρατειά µας;

Ταυτόχρονα, ο Αντώνης Μόλχο επαναθέτει το ζήτηµα της ταυτότητας των Θεσσαλονικιών εβραίων, πριν και αµέσως µετά την Κατοχή. Σε ποιο βαθµό οι εβραίοι θεωρούσαν (ή µπορούσαν να θεωρήσουν) τους εαυτούς τους Έλληνες; Πώς κατόρθωσε ο ίδιος να συµφιλιωθεί µε τις επώδυνες µνήµες; Στην περίπτωσή του, η συνειδητοποίηση του τραύµατος του Ολοκαυτώµατος τον βοήθησε και τον βοηθά να καταλάβει την πορεία της ζωής του.

"Χρονικό; Αποµνηµόνευµα; Ιστορία; Όπως και να δοκιµάσει κανείς να ονοµάσει το βιβλίο του Αντώνη Μόλχο, πιστεύω ότι θα το αδικήσει. Ο Μόλχο, σπουδαίος ιστορικός, παίζει µε όλες τις δυνατότητες που του προσφέρει η γραφή, για να µας δώσει ένα αφήγηµα εξαιρετικά συναρπαστικό, όσο και διδακτικό για τις σχέσεις ανάµεσα στη µνήµη και στην ιστορία. Και κυρίως για το τι σήµαινε να είσαι εβραιόπουλο στη Θεσσαλονίκη της δεκαετίας του 1940".  Κώστας Κωστής

«Ο Μόλχο γράφει ότι αισθάνεται πως είχε “µια ζωή γεµάτη ασυνέχειες”. Κατά µία έννοια, αυτά τα αποµνηµονεύµατα το επιβεβαιώνουν: περιπλανήθηκε από τον έναν τόπο στον άλλο, από τη µια γλώσσα στην άλλη, από µια χώρα σε µια άλλη, και από µια ιστορική περίοδο στην επόµενη. Αλλά τελικά, χάρη στο πολύ συγκινητικό αυτό κείµενό του, δεν µπορώ παρά να αισθανθώ ότι είχε, ίσως, µια ζωή αξιοσηµείωτης συνέχειας και προσαρµογής, µια ζωή όπου ξεκαθάρισε µε θάρρος τους λογαριασµούς του µε τα γεγονότα που περιγράφονται σε αυτό το βιβλίο, µε στήριγµα την αγάπη των γονιών του, που πάσχισαν τόσο πολύ για να τον σώσουν».  Από τον πρόλογο της Katherine E. Fleming

Για το Love Book Diary