ΜΑΡΚΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ

 ΜΑΡΚΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ:ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΠΑΡΙΣΣΗ

Έχω την χαρά να συνομιλώ με τον συγγραφέα Μάρκο Κρητικό για το βιβλίο Το Μπλουζ της Πεταλούδας που κυκλοφορεί από εκδόσεις Μεταίχμιο.

ΜΑΡΚΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ

Το βιβλίο σας «Το μπλουζ της πεταλούδας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και εύχομαι να είναι καλοτάξιδο και να αγαπηθεί από το αναγνωστικό κοινό.

     Πριν αρχίσουμε τη συζήτησή μας θα ήθελα να μας πείτε λίγα λόγια για τον ήρωά σας, τον Μίλτο Οικονόμου. Ως αναγνώστρια θα τον χαρακτήριζα σίγουρα μελαγχολικό, καταθλιπτικό, επιρρεπή στις καταχρήσεις, αλλά με ιδιαίτερη αντίσταση στους μηχανισμούς του συστήματος. Αυτά είναι κάποια βασικά χαρακτηριστικά των ηρώων στην αστυνομική λογοτεχνία;

    Ο Μίλτος Οικονόμου είναι πρωτίστως καταθλιπτικός. Βαδίζει με το ένα πόδι στο φως και το άλλο στο σκοτάδι. Στο φως είναι οι αντιστάσεις του στους διεφθαρμένους μηχανισμούς του συστήματος –έστω με μια ιδιότυπη ηθική προσέγγιση που δεν είναι κοινωνικά αποδεκτή– και η αγάπη του για τη μουσική και τη λογοτεχνία, χαρακτηριστικά που τον διαφοροποιούν από τους ανθρώπους που συναναστρέφεται. Στο σκοτάδι είναι οι έξεις του, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τις λάθος επιλογές και τα όνειρα που δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει. Αυτό το δίπολο υποδαυλίζει μια συνεχή εσωτερική διαμάχη, που η συνειδητοποίηση της ματαιότητάς της τον βυθίζει αργά στην παραίτηση απ’ τη ζωή.

    Ο μοναχικός, μελαγχολικός ήρωας είναι ένα από τα ισχυρά στερεότυπα της αστυνομικής –και ειδικά της νουάρ– λογοτεχνίας. Το ζητούμενο για τον συγγραφέα είναι αφενός να του δώσει μια προσωπική ταυτότητα και αφετέρου να τον εντάξει αρμονικά στις ιδιαίτερες συνθήκες της πλοκής και στο κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, στην οποία εξελίσσεται η ιστορία του.

 Η αναγνωστική εμπειρία του συγγραφέα Μάρκου Κρητικού είναι ιδιότυπη; Πώς θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας ως αναγνώστη; Στο βιβλίο σας υπάρχουν πάρα πολλές αναφορές σε λογοτεχνικά βιβλία και σε συγγραφείς και φυσικά τις έχω σημειώσει όλες.

    Θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου έναν αρκετά ώριμο αναγνώστη. Τα τελευταία περίπου είκοσι πέντε χρόνια, διαβάζω σε καθημερινή βάση βιβλία σχεδόν όλων των λογοτεχνικών ειδών. Σήμερα δεν με έλκει τόσο η θεματική ενός μυθιστορήματος, όσο η λογοτεχνική δεινότητα του αφηγητή. Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αν δώσεις την ίδια εξαιρετική ιστορία σε έναν καλό, έναν μέτριο και έναν κακό συγγραφέα, ο πρώτος θα γράψει ένα καλό βιβλίο, ο δεύτερός ένα μέτριο και ο τρίτος ένα κακό. Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ αναφέρει στο «Αντιλεξικό νεοελληνικής χρηστομάθειας» (εκδ. Νεφέλη) ότι: «η βιβλιοθήκη του ώριμου φιλαναγνώστη δεν πρέπει να γεμίζει αλλά ν’ αδειάζει». Κάπως έτσι αισθάνομαι αυτή την περίοδο. Με βαραίνουν τα πολλά μέτρια βιβλία που έχω διαβάσει. Υπάρχουν εκεί έξω πολύ περισσότερα αδιάβαστα αριστουργήματα και ο χρόνος ποτέ δεν είναι αρκετός. Έτσι προσπαθώ να γίνομαι πιο επιλεκτικός. Έχοντας αποβάλει με την πάροδο του χρόνου πολλούς από τους γνωστούς εξαναγκασμούς του συστηματικού αναγνώστη, στοχεύω σε βιβλία καταξιωμένων συγγραφέων που αναδεικνύουν το εύρος των χαρακτηριστικών και τη δυναμική του λογοτεχνικού είδους το οποίο υπηρετούν.

 Πόσο σημαντικό είναι το χιούμορ στα λογοτεχνικά έργα και ιδιαίτερα σε ένα νουάρ μυθιστόρημα; Οι φράσεις «ν’ αυτοκτονήσω ή να φτιάξω καφέ», «κυνηγάμε τη ζωή μας για να της δώσουμε μια κλωτσιά στον πισινό» είναι εκφράσεις που είναι τυπωμένες μέσα στο κείμενό σας και μου έκαναν ευχάριστη αναγνωστική έκπληξη! Το να προκαλείτε το γέλιο στον αναγνώστη σας είναι μια τεχνική που την υιοθετείτε;

    

    Πιστεύω ότι το χιούμορ είναι η πιο σύντομη οδός επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Για τον λόγο αυτό θεωρώ ότι σε ένα λογοτεχνικό έργο παίζει καταλυτικό ρόλο στην απαραίτητη επαφή που πρέπει να αναπτυχθεί, μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το χιούμορ δεν συνάδει με τη νουάρ λογοτεχνία, γιατί ενέχει ο κίνδυνος να υπονομεύσει τη σκοτεινή ατμόσφαιρα που οφείλει να έχει η ιστορία. Διαφωνώ, διότι το μαύρο κυνικό χιούμορ στη νουάρ λογοτεχνία δεν είναι προϊόν κάποιας ευχάριστης διάθεσης ή συναισθήματος, αλλά η μεταμφιεσμένη έκφραση της θλίψης των ηρώων. Μαύρο χιούμορ και νουάρ ατμόσφαιρα είναι ουσιαστικά οι δύο διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος.

    Το χιούμορ στα βιβλία μου προέκυψε αρχικά ως μια αυθόρμητη εσωτερική ανάγκη και όχι ως ένα προμελετημένο σχέδιο, με σκοπό να προκαλέσω το γέλιο του αναγνώστη. Στην πορεία όμως αντιλήφθηκα ότι μου έδινε τη δυνατότητα να θίξω, σύντομα και περιεκτικά, σοβαρά κοινωνικά και υπαρξιακά θέματα, αφενός χωρίς να παραμελώ την πλοκή του αστυνομικού μύθου και αφετέρου χωρίς να παρεκκλίνω του ανάλαφρου αφηγηματικού ύφους που ήθελα να δώσω στα βιβλία μου. Επίσης το μαύρο, κυρίως αυτοαναφορικό χιούμορ του ήρωά μου, ως βασικό στοιχείο της κοσμοθεωρίας του, τον καθιστά στα μάτια του αναγνώστη ιδιαίτερα απρόβλεπτο και ικανό ανά πάσα στιγμή να ανατρέψει τα δεδομένα της πλοκής, στοιχείο που εξάπτει την περιέργειά του και συντηρεί το ενδιαφέρον του.

 Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του βιβλίου σημείωνα τα τραγούδια που αναφέρετε για να μπορώ να τα ακούω, όπως το «Almost like the blues» του Cohen. Πόσο σημαντική είναι η μουσική στη ζωή σας και τι ρόλο παίζει στην ιστορία του βιβλίου σας;

    Η μουσική είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μου, από τα χρόνια της εφηβείας μου. Ο ρόλος της βέβαια με την πάροδο του χρόνου έχει διαφοροποιηθεί. Οι νότες των ροκ και μπλουζ τραγουδιών, από μουσική υπόκρουση μιας ορμητικής νεότητας, έχουν γίνει σήμερα –ας πούμε στη μέση ηλικία– μια αποδοτική αντικαταθλιπτική θεραπεία. Από τότε όμως που άρχισα να γράφω, η μουσική λειτουργεί και ως πηγή έμπνευσης. Κάποιες φορές οι μελωδίες ή οι στίχοι των τραγουδιών γεννούν στο μυαλό μου εικόνες τις οποίες μεταφέρω στο χαρτί και κάποιες άλλες δίνουν την αφορμή στους ήρωές μου να στοχαστούν με φιλοσοφική διάθεση, για όσα συμβαίνουν γύρω τους και σε μένα τη δυνατότητα να παρουσιάσω μια πιο ολοκληρωμένη ψυχοσύστασή τους, που ίσως η αστυνομική πλοκή από μόνη της, να μη μου την έδινε.

    Πέρασε πολύ καιρός από τότε που ήμουν ο εαυτός μου (ΦEΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ). Θα ήθελα να μας πείτε τις πρώτες σκέψεις σας διαβάζοντας αυτή την πρόταση.

    Οι πρώτες σκέψεις μου αφορούν τους συμβιβασμούς που αναγκάζεται να κάνει ο άνθρωπος, όταν η ζωή διαψεύδει τα όνειρά του. Το τίμημα αυτών των συμβιβασμών στην προσωπική, επαγγελματική ή κοινωνική ζωή του είναι να θάβει κάθε φορά ζωντανό ένα κομμάτι του εαυτού του.

    Ο ρόλος του γυναικείου φύλου σε ένα νουάρ θεωρείται ότι είναι καθοριστικός, όπως τα τσιγάρα και το αλκοόλ;  

    Η μοιραία γυναίκα είναι απαραίτητο συστατικό των νουάρ μυθιστορημάτων, και ο ρόλος της, νομίζω, πιο καθοριστικός από τις όποιες έξεις των ηρώων. Διαφωνώ με κάποιους που υποστηρίζουν ότι στο αστυνομικό μυθιστόρημα η εικόνα της γυναίκας υποβιβάζεται σε αντικείμενο του πόθου των κατεξοχήν ανδρών πρωταγωνιστών. Η γυναίκα εξουσιάζει τους σκληροτράχηλους πρωταγωνιστές, εξάπτει το ερωτικό πάθος που είναι ικανό να προκαλέσει την απώλεια της λογικής που προϋποθέτει το έγκλημα και σε πολλές περιπτώσεις είναι αυτή που πυροδοτεί την αστυνομική ίντριγκα και κατευθύνει την εξέλιξη της πλοκής. Φυσικά θα πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι ο ρόλος της γυναίκας εξαρτάται από τη θέση της στην κοινωνία, την εποχή στην οποία αναφερόμαστε. Πολύ διαφορετική για παράδειγμα πριν από εκατό χρόνια, στις απαρχές του hard-boiled, την περίοδο του Μεσοπολέμου, απ’ ό,τι είναι σήμερα στο σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα.

     Τελικά τι είναι η νουάρ λογοτεχνία και ποια η ιστορία της; Είναι όλη η σκοτεινή ατμόσφαιρα που μπορεί να τη χαρακτηρίζει όπως και στις ταινίες του ’40;

    Το θέμα είναι λίγο περίπλοκο. Οι μελετητές της αστυνομικής λογοτεχνίας ερίζουν για το τι είναι η νουάρ λογοτεχνία, μέχρι που φτάνουν στα όριά της και πια είναι ακριβώς η σχέση της με το αστυνομικό μυθιστόρημα. Με τη στενή έννοια του όρου, μπορούμε να μιλήσουμε για μια λογοτεχνική μεταφορά των σκοτεινών ατμοσφαιρικών πλάνων και της εν γένει αισθητικής, των φιλμ νουάρ της δεκαετίας του ’40. Βασικά χαρακτηριστικά της είναι οι μοναχικοί, περιθωριακοί ήρωες που αδυνατούν να κυριαρχήσουν στα πάθη τους, δρουν με εναλλακτικούς κανόνες ηθικής, δεν βγαίνουν αλώβητοι από την ιστορία και δεν αποδίδεται κατ’ ανάγκη δικαιοσύνη, τουλάχιστον με ηθικούς όρους, ενώ το έγκλημα και η εξιχνίασή του δεν είναι πάντα στο πρώτο πλάνο της αφήγησης, όπως είναι για παράδειγμα στο αρχετυπικό whodunnit. Κατά την εξέλιξη όμως του αστυνομικού είδους, η έννοια του νουάρ διευρύνθηκε και κάποιες φορές ίσως χρησιμοποιείται καταχρηστικά. Στη Γαλλία καθιερώθηκε από τη θρυλική μαύρη σειρά (serie noire) των αστυνομικών μυθιστορημάτων των εκδόσεων Γκαλιμάρ. Στο πρόσφατο βιβλίο του με τον τίτλο «Λάτιν νουάρ» (εκδ. Άγρα), ο Ανδρέας Αποστολίδης αναφέρει ότι είναι δόκιμο να χαρακτηρίζουμε ως νουάρ το πολιτικοποιημένο, αστυνομικό μυθιστόρημα (novela negra) της Λατινικής Αμερικής. Επίσης το μεσογειακό νουάρ έχει επικρατήσει σαν όρος από την εποχή του Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν, ενώ το Nordic noir που ανθεί στις μέρες μας, χρησιμοποιείται μάλλον για να κάνει ευδιάκριτο το αστυνομικό μυθιστόρημα των σκανδιναβικών χωρών, έναντι των άλλων λογοτεχνικών ειδών.

 Θα σας ομολογήσω ότι είναι από τις λίγες φορές που δεν με ενδιέφερε ποιος είναι ο δολοφόνος, αλλά απολάμβανα το αναγνωστικό ταξίδι. Αυτό πιστεύετε ότι οφείλεται στη γρήγορη εναλλαγή των κωμικών και των τραγικών στοιχείων στο βιβλίο σας;

    Μου αρέσει αυτό που λέτε. Ως αναγνώστης, κατατάσσω στα αγαπημένα μου τα βιβλία στα οποία μου συμβαίνει κάτι τέτοιο. Δεν υπάρχει όμως συγκεκριμένη συνταγή γι’ αυτό και φυσικά δεν είναι ίδια για όλους τους αναγνώστες. Η συνύπαρξη κωμικού και τραγικού στοιχείου προσδίδει στην ιστορία χαρακτηριστικά μαύρης κωμωδίας και είναι σίγουρα ένας καλός λόγος για τον αναγνώστη που του αρέσει αυτό το είδος. Άλλοι λόγοι είναι ίσως η ενεστωτική πρωτοπρόσωπη αφήγηση που τον βοηθάει να «μπει» με την αίσθηση του πρωταγωνιστή στην ιστορία, ή ακόμα η συνειδητή προσπάθειά μου να μην υποβάλλω σε δοκιμασία την αναγνωστική υπομονή με μακροσκελείς περιγραφές που δεν υπηρετούν πιστά την εξέλιξη της πλοκής.

 Ποιος συγγραφέας σάς έχει επηρεάσει ως αναγνώστη πρώτα και έπειτα ως συγγραφέα;

    Μου είναι δύσκολο να ξεχωρίσω μεμονωμένα κάποιους συγγραφείς. Κοιτώντας τη βιβλιοθήκη μου, θα έλεγα ότι οι αναγνωστικές επιλογές μου έχουν επηρεαστεί περισσότερο από τη Λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία. Με εντυπωσιάζουν ο μαγικός ρεαλισμός και η λογοτεχνικότητα της αφήγησης των σπουδαίων Λατινοαμερικάνων συγγραφέων (Μπόρχες, Κορτάσαρ, Σεπούλβεδα, Μάρκες, Γκαλεάνο, Τάιμπο ΙΙ, Παδούρα), καθώς και η πολυτάραχη πολιτική ιστορία, ο μυστικισμός των προγονικών θρησκειών και η εξωτική τοπιογραφία της Λατινικής Αμερικής. Ως συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων έχω επηρεαστεί κυρίως από τους μεγάλους συγγραφείς του αμερικανικού hard-boiled. Με συναρπάζουν τα βασικά κλισέ του είδους, η ατμόσφαιρα και η αισθητική της εποχής και φυσικά το απαράμιλλα σαρκαστικό, αφηγηματικό ύφος του Ρέιμοντ Τσάντλερ.

    Σας ευχαριστώ θερμά! 

    Εγώ σας ευχαριστώ για την ωραία συνέντευξη.

Η ΑΠΟΨΗ ΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

    Για το Love Book Diary 

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Μάρκος Κρητικός γεννήθηκε στη Χίο το 1968. Κατάγεται από την Τήνο και ζει μόνιμα στην Αθήνα. Σπούδασε Τοπογράφος Μηχανικός και εργάστηκε 3.421 μέρες στον τραπεζικό τομέα. Έχει γράψει τα αστυνομικά μυθιστορήματα: Απιστία μετά φόνου (Νεφέλη, 2013), Άρση απαγορευτικού (Νεφέλη, 2014), Δεύτερη εκτέλεση (Νεφέλη, 2016) και Κάνε τον σταυρό σου (Νεφέλη, 2018). Είναι συντάκτης της στήλης για την αστυνομική λογοτεχνία στο ηλεκτρονικό περιοδικό Ο αναγνώστης.

Περιγραφή βιβλίου

Η φαινομενικά ακίνδυνη παρακολούθηση μιας φοιτήτριας από τη Σαντορίνη οδηγεί τον ιδιωτικό ντετέκτιβ Μίλτο Οικονόμου στα ίχνη ενός σκοτεινού κυκλώματος ναρκωτικών και πορνείας. Αδίστακτοι εγκληματίες εισβάλλουν αναπάντεχα στη ζωή του όταν μαθαίνουν τη σχέση του με μια πεταλούδα της νύχτας που γνωρίζει πολλά για την παράνομη δράση τους. Αυτό που ίσως αγνοούν είναι ότι ποτέ δεν πρέπει να τα βάζεις με κάποιον που δεν έχει τίποτα να χάσει.

Στη νέα υπόθεση του Μίλτου Οικονόμου, που εξελίσσεται στην Αθήνα και κορυφώνεται στη Μύκονο, κυριαρχούν η νουάρ ατμόσφαιρα στα κακόφημα στέκια της νύχτας και το μαύρο χιούμορ του αντιήρωα πρωταγωνιστή, ενώ οι μελαγχολικές νότες των μπλουζ συνοδεύουν την αφήγηση σαν μουσική υπόκρουση κινηματογραφικής ταινίας.

«Ξεκλειδώνω το τελευταίο συρτάρι της βιβλιοθήκης και βγάζω την μπερέτα. Κάθε φορά που την κουβαλάω πάνω μου ξέρω καλά ότι σε κάποια άλλη θαλάμη μια σφαίρα γράφει το όνομά μου. Μόνο αν είσαι διατεθειμένος να πεθάνεις έχεις το δικαίωμα να σκοτώσεις. Χαϊδεύω κάθε καμπύλη του κρύου μετάλλου και ένα ρίγος ηδονικού τρόμου στη συνειδητοποίηση μιας αμετάκλητης απόφασης σκαρφαλώνει στη ραχοκοκαλιά μου. Να φτάσω την υπόθεση μέχρι τέλους. Κι ας είναι απ’ αυτές που βγαίνεις χαμένος ακόμα κι αν τις κερδίσεις. Γιατί οι ιστορίες απαιτούν το τέλος τους και δεν ησυχάζουν αν δεν το αποκτήσουν».

Κλείνοντας την συζήτηση μας σας αφιερώνουμε το τραγούδι  almost like blues του Leonard Cohen 

I saw some people starving

There was murder, there was rape

Their villages were burning

They were trying to escape

I couldn't meet their glances

I was staring at my shoes

It was acid, it was tragic

It was almost like the blues

I have to die a little

Between each murderous thought

And when I'm finished thinking

I have to die a lot

There's torture and there's killing

And there's all my bad reviews

The war, the children missing

Lord, it's almost like the blues

So I let my heart get frozen

To keep away the rot

My father says I'm chosen

My mother says I'm not

I listened to their story

Of the Gypsies and the Jews

It was good, it wasn't boring

It was almost like the blues

There is no God in Heaven

And there is no Hell below

So says the great professor

Of all there is to know

But I've had the invitation

That a sinner can't refuse

And it's almost like salvation

It's almost like the blues

Leonard Cohen strong as ever!

Paraskevi!